Sosyal Çalışmacı Ünvan Değişikliği Sınavı Konular ve Çıkmış Sorular 45

BİREYLERLE SOSYAL HİZMET MÜDAHALESİ YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Müdahale Yöntemleri

• Görev‐merkezli vaka çalışması: Başarılabilir ve bireyle anlaşması yapılmış görevlere odaklanan kısa süreli sistematik yöntem
• Davranışçı yöntem: Gözlenebilir davranışlara ve bireyin özelliklerine odaklanan müdahale. Bilişle ilgili kuramlardan yararlanır.
• Psikososyal vaka çalışması: Psikodinamik kuramlara dayalı olarak geçmiş zaman olaylarının şimdiki yaşam deneyimine yaptığı etkilere, psikolojik ve sosyal alandaki etkileşime odaklanır.
• Krize müdahale: Kriz durumunda, değişimi hızlandırmak için kullanılan kısa süreli müdahale yöntemi

Kullanılacak yöntemi belirlemek için değerlendirme aşamasının başında müracaatçının temel niteliklerini anlamamıza ve onu sosyal çevresi içinde tanımamıza olanak veren görüşmeler yapılır. Bireyin sorunlarını nasıl aktardığı, sorunlarıyla geçmiş yaşamı arasında nasıl bağ kurduğu gibi konular aydınlığa kavuşturulur. Psikososyal yöntem ve davranışçı yöntem, sosyal hizmet uzmanlarının görece daha az tercih ettikleri yöntemler arasındadır. Müdahale yönteminin seçimi yalnızca sosyal hizmet uzmanının tasarrufunda değildir. Seçim sürecine bireyin de katılması önemli ve gereklidir. Yapılandırılmış müdahale yöntemiyle çalışmak, sosyal hizmet uzmanları için yoğun zaman gerektirir.

Yapılandırılmış yöntemlerin kullanıldığı vakalar uzmanın mesai saatlerinin önemli bir kısmını alacaktır. Dolayısıyla, yapılandırılmış müdahale yöntemi kullanılarak çalışılabilecek vaka sayısı haftalık olarak en çok 5‐6’dır. Her vaka için 4 saat zaman harcandığı düşünülürse bir haftada 20‐24 saati müdahale sürecine ayırmak gerekecektir. Bu oldukça yoğun bir profesyonel performans gerektirir.

GÖREV‐MERKEZLİ VAKA ÇALIŞMASI

1970’lerde, sosyal hizmet uzmanları William Reid ve Laura Epstein tarafından geliştirilmiş görev‐merkezli yöntemin (task‐centered casework) kökenleri sosyal hizmet disiplinine aittir. Görev‐merkezli yöntem, sorunların nedenleri yerine, yol açtığı sonuçlar ve uygulama yoluyla ulaşılacak hedefler üzerine odaklanır. Müracaatçının gerçekleştireceği eylemlerle sosyal işlevselliğini geliştirme amaçlanır. Reid ve Epstein yöntemi, kısa dönem sorun çözme odaklı bir sosyal hizmet müdahalesi olarak tanımlamaktadır. Bu yöntemin temel stratejisi, müracaatçıların yaşam durumlarına yönelik sorun çözme eylemlerini gerçekleştirmelerini içermektedir.

Görev‐merkezli yöntem, diğer uygulama yöntemlerinden farklı olarak başka disiplinlerden alınmamıştır. Yöntem sosyal hizmet disiplini tarafından geliştirilmiştir, mesleğin özgün bir yöntemidir. Yöntemin önemli bir özelliği, sosyal hizmetin bütün sorun ve uygulama alanlarında, çok çeşitli müracaatçılarla kullanılabilmesidir. Bununla birlikte görev‐merkezli vaka çalışması özellikle şu nitelikteki sorunlarda etkili bir yöntem olabilir:

• Kişilerarası anlaşmazlıklar
• Sosyal ilişkilerdeki sorunlar
• Resmi örgütlerle yaşanan sorunlar
• Rol ve sorumluluklara ilişkin sorunlar
• Karar sorunları
• Tepkisel duygusal stres durumları
• Kaynak yetersizlikleri
• Psikolojik ve davranışsal sorunlar.

Görev‐merkezli yöntem yoluyla geçmiş yerine şimdiye odaklanarak birçok sorunun çözülebileceği savunulur. Yöntemin kapsamlı bir kurama dayanmadığı belirtilse de, insanların toplum içinde nasıl geliştiği, değiştiği ve sağlıklı işlev gördüklerine ilişkin kuramsal varsayımları bulunmaktadır. Yönteme göre, büyük başarısızlıklara uğramaktansa küçük değişimler sağlamak daha önemlidir. Bu yöntem öncelikle müracaatçıların sorunlarını tanımlamalarını, çözüm için gerekli eylemleri (görevleri) ortaya koymalarını ve bu eylemleri uygulamalarını kapsamaktadır. Oturumlar çoğunlukla bu görevlerin tanımlanması, planlanması ve hazırlık yapılmasına; eğer mevcutsa, çözüme engel olan sorunların tartışılmasına ayrılır. Planlı değişim sürecinin temel aşamaları olan değerlendirme, müdahale, sonlandırma ve son değerlendirme süreçlerinin tümü izlenir. Bu
süreçte müracaatçının görüşme süresince yapacağı görevler, görüşme dışında yapacağı görevler (dışsal görevler) ve sosyal hizmet uzmanının görevleri tanımlanmaktadır.

Görev‐merkezli yöntem, yapılandırılmış bir uygulama şeklidir. Prosedürleri açıkça tanımlanmış ve belli adımlar oluşturulmuştur. Başlangıç aşamasından itibaren beklenen çalışma süresi belirlenmiştir. Birçok vakada bu süre 6‐12 görüşme, 3‐4 ay ile sınırlıdır. En çok 12 düzenli görüşme içermesi gerektiği düşünülen müdahalenin kısa dönemli olması, müracaatçının sınırlı sayıda oturum içeren kısa süreli müdahalelerden daha fazla yarar sağladığına ilişkin inanca dayanmaktadır. Değerlendirmenin en çok ilk dört görüşmede tamamlanması gereklidir.

Burada uzmanın kullandığı temel beceri, müracaatçısının belirlenen alandaki tüm zorluklarını açığa çıkarmasını ve duygularını rahatlıkla ifade etmesini sağlama becerisidir. Bu aşamanın en önemli özelliği, sorunların müracaatçı tarafından dile getirilmesi ve ‐uzman soruna ilişkin fikirlerini paylaşsa da‐ son kararın müracaatçı tarafından verilmesidir.

Sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı bir sorun haritası çıkardıktan sonra her bir soruna daha yakından bakmaya başlarlar. Burada uzmanın temel becerisi, inceleme yapmaktır. Uzman her bir sorun alanına ilişkin ayrıntıları ortaya koyma; açık uçlu sorular ile müracaatçının daha ayrıntılı düşünmesini sağlama; “ne, kim, ne zaman, nerede, neden ve nasıl” sorularını yanıtlayarak durumu netleştirme sorumluluğundadır. Sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı amaçlar ve müdahale süresi konusunda uzlaşma sağladıktan sonra, görevleri seçer ve uygulamalarını planlarlar. Görev, müracaatçının sorunu azaltmak için yapması gereken eylemdir.

Görev‐merkezli çalışma zaman sınırlıdır ve planlanmış bir sonlandırma söz konusudur. Bu aşamada, tüm çalışmanın değerlendirmesi yapılır. Her görev tamamlandıkça müdahalenin sonuna doğru yaklaşıldığı bilinmektedir. Görev‐merkezli yöntemin kullanımının uygun olmadığı oldukça az sorun alanı iletilmiştir. Ağırlıklı olarak bireysel düşünme ve analizin ihtiyaç duyulduğu vakalar bunlardan birisidir. Bazen kişinin içinde bulunduğu sorun, durumunun derinlemesine araştırılmasına ve analizine ihtiyaç duymaktadır. Bu durumda eylem odaklı bu yaklaşımın kullanılması yarar sağlamayabilir.

DAVRANIŞÇI YÖNTEM

Bireyle sosyal hizmet müdahalesinde davranışçı yöntem, görev‐merkezli yöntemde olduğu gibi zamanla sınırlı bir uygulamadır. Gözlenebilir ve değiştirilebilir davranışı odak aldığı için görev‐merkezli yaklaşımdan daha dar bir çerçevesi vardır. Bu yöntem kullanılırken yalnızca görünen sorunlar üzerinde çalışılır, öğrenilmiş ve söndürülebilir (ortadan kaldırılabilen) davranışlara odaklanılır. Davranışçı yöntem, birçok sosyal hizmet müdahale yöntemi gibi ilgili disiplinlerden (psikoloji) sosyal hizmete uyarlanmıştır. Bu yöntemde, uygulamadan elde edilen çıktıların ölçülebilirliği olanaklıdır.

•Yalnızca görünen sorunlar üzerinde çalışılır, öğrenilmiş ve söndürülebilir (ortadan kaldırılabilen) davranışlara odaklanılır. Davranışçı yöntem, birçok sosyal hizmet müdahale yöntemi gibi ilgili disiplinlerden (psikoloji) sosyal hizmete uyarlanmıştır. Bu yöntemde, uygulamadan elde edilen çıktıların ölçülebilirliği olanaklıdır.

Yöntemin temelini büyük oranda öğrenme kuramı oluşturur. Öğrenme kuramı sosyal hizmet uzmanının gözlenebilir davranışlar üzerinde çalışmasına olanak tanıyan dört ana kuramsal çerçeve içinde yer alır. Bunlar; tepkisel ve edimsel koşullanma ile sosyal ve bilişsel öğrenmedir. Davranışçı yöntemin ilk geliştiği yıllarda uzmanın aktif bir eğitimci rolü vardı. Müracaatçı ise pasif bir alıcı konumundaydı. Yöntem bir güç eşitsizliği üzerine kurulmuştu. İlerleyen yıllarda yöntemin gelişmesiyle birlikte uzman – müracaatçı eşitsizliği azalmıştır.

Davranışçı yöntemin uygulama süreci diğer yöntemlerde olduğu gibi değerlendirme, müdahale, sonlandırma ve son değerlendirme aşamalarını içerir. Davranışçı yöntemin değerlendirme süreci; davranışın nedenlerini, kendisini nasıl gösterdiğini ve nasıl değiştirilebileceğini içeren bilgileri almayı içermektedir. Davranışçı yöntemin değerlendirme süreci; nedenler, oluşan davranış ve davranışın sonuçları olmak üzere üç başlık altında yapılır.

Davranışçı yöntemin müdahale sürecinde, sosyal hizmet uzmanı ve müracaatçı arasındaki işbirliği ile belirli adımlar atılarak davranışı düzenleyen stratejiler hayata geçirilir. Görev‐merkezli yöntemde olduğu gibi, ilerleyen süreç bireyin güçlü yönlerine ve geliştirdiği yeni becerilere vurgu yapılarak değerlendirilir. Ne var ki davranışçı yöntemde ödüllendirmenin tersi de oluşabilmekte, bireyin güçsüz kalan yönleri veya yetersizlikleri vurgulanabilmektedir. Eğer müracaatçı istenen davranışları geliştirememiş ise bireyin yetersizliğine vurgu yapılmamalıdır. Davranışçı yönteme dayalı müdahalenin son değerlendirmesi vaka kayıtları, hedeflerle ilgili kaydedilen ilerlemeler vb. ölçütler dikkate alınarak yapılabilir. Belirlenen sorunlar çözüldüğünde müdahale sona erer. Bununla birlikte müdahalenin mekanik olarak bir anda sona erdirilmesi güç olabilir. Sosyal hizmet uzmanı ve birey arasında kurulmuş mesleki bağı uygun teknikler kullanarak ve zamana yayarak azaltmak gerekebilir. Bunun için sonlandırma sürecine bireyin görüşmeler boyunca hazırlanması söz konusudur.

Davranışçı sosyal hizmet uygulamasının en güçlü yanı; bireyi bir “sorun” olarak görmek yerine, belirli davranışlara nedenleriyle birlikte odaklanmasıdır. Yöntemin görev‐merkezli ve zaman sınırlı yapısı, bireyin bilişsel becerilerini daha çok kullanmasını sağlar. Yöntemin zamanla sınırlı olmasının önemli bir diğer yararı ise profesyonel ilişki uzun sürmeyeceği için müracaatçıda uzmana veya kuruma karşı bağımlılık gelişmesi riskinin azalmasıdır. Davranışçı uygulamanın en hassas yönü, bireyin çevresine uzman tarafından yönlendirme yapıldığı için self‐determinasyon değerine engel olabilmesidir.

1. Aşağıdakilerden hangisinde sosyal hizmet müdahalesinin “eklektik bilgi temeli” doğru olarak açıklanmaktadır?
a) Sorunların karmaşık doğaya sahip olması
b) Soruna uygun olan bilgi temelinden yararlanmak
c) Müracaatçının istediği yöntemleri kullanmak
d) Sosyal hizmet uzmanlarının farklı bilgi birikimlerine sahip olmaları
e) Müdahale yöntemleri arasında farklılık olması

2. Sosyal hizmet uzmanlarının mesleki çalışmalarında değerlendirmenin ağırlıkta, müdahalenin ise sınırlı olmasının temel nedeni için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Mevzuat hükümleri ve kurum amaçları nedeniyle
b) Sosyal hizmet uzmanlarının müdahale bilgisinin az olması nedeniyle
c) Müracaatçıların müdahaleyi kabul etmemesi nedeniyle
d) Vaka yüklerinin çok az olması
e) Sosyal hizmet uzmanlarının isteksiz olması

3. Aşağıdakilerden hangisi bireyle sosyal hizmet kapsamında, 1970’li yıllara kadar sosyal hizmet uzmanları tarafından sıklıkla kullanılan müdahale yöntemi olmuştur?
a) Görev‐merkezli vaka çalışması
b) Çözüm odaklı vaka çalışması
c) Psikososyal vaka çalışması
d) Krize müdahale yöntemi
e) Davranışçı yöntem

4. Aşağıdakilerden hangisi görev‐merkezli vaka çalışması yöntemini doğru özetlemektedir?
a) Gözlenebilir davranışlara ve bireyin özelliklerine odaklanan müdahaledir ve bilişle ilgili kuramlardan yararlanır.
b) Psikodinamik kuramlara dayalı olarak geçmiş zaman olaylarının şimdiki yaşam deneyimine yaptığı etkilere, psikolojik ve sosyal alandaki etkileşime odaklanır.
c) Kriz durumunda, değişimi hızlandırmak için kullanılan kısa süreli müdahale yöntemidir.
d) Başarılabilir ve bireyle anlaşması yapılmış görevlere odaklanan kısa süreli sistematik yöntemdir.
e) Güçler perspektifine dayalı ve kısa süreli yöntemdir, mevcut baş etme becerilerinin geliştirilmesine çalışılır.

5. Aşağıdaki müdahale yöntemlerinden hangisi yöntemin etik hassasiyetleri nedeniyle sosyal hizmet uzmanları tarafından daha az tercih edilmektedir?
a) Görev‐merkezli vaka çalışması
b) Çözüm odaklı vaka çalışması
c) Davranışçı yöntem
d) Krize müdahale yöntemi
e) Psikososyal vaka çalışması

6. Aşağıdakilerden hangisi sosyal hizmet uzmanının müdahalede bulunacağı vakayı seçerken göz önünde bulundurduğu ölçütler arasında yer almaz?
a) Sorunun aciliyet göstermesi
b) Sorunun kuruluş amaçlarıyla örtüşmesi
c) Sorunun kuruluşun öncelikleriyle örtüşmesi
d) Sorunun pratik desteklerle çözülebilmesi
e) Sorunun süpervizyon gerektirmesi

7. Aşağıdakilerden hangisi görev‐merkezli ve davranışçı yöntemlerin ortak noktaları arasında yer almaz?
a) Sorunların nedenlerine odaklanma
b) Bilişsel süreçlere odaklanma
c) Eylem ağırlıklı
d) Kısa süreli
e) Ölçülebilir faaliyetler

8. Görev‐merkezli vaka çalışması yöntemi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Kuramsal temeli öğrenme kuramıyla ilgilidir.
b) Değişim sürecinin merkezinde bireyin sosyal çevresi vardır.
c) Sorunların insanların güç kaybından kaynaklandığını savunur.
d) Şimdi yerine geleceğe odaklanarak birçok sorunun çözülebileceği savunulur.
e) Sosyal hizmet uzmanı – müracaatçı etkileşimi iş birliğine dayalıdır.

9. Davranışçı yöntemin etik sorunlar doğurabilen özelliği aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak ifade edilmektedir?
a) Yöntemin davranışın nedenlerine odaklanması
b) Sosyal hizmet uzmanının eğitimci rolü üstlenmesi
c) Müracaatçı ile birlikte çalışılması
d) Bireyin geçmişinin sınırlı düzeyde incelenmesi
e) Uygun davranışın geliştirilmesi

10. Davranışçı müdahale yönteminin alan deneyimi az olan sosyal hizmet uzmanları için elverişli olmasının nedeni aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak açıklanmaktadır?
a) Yöntemin duyuşsal süreçleri ele alması
b) Yöntemin somut işlem adımları içermesi
c) Yöntemin davranışların nedenlerine odaklanmaması
d) Yöntemin kuramsal bilgi birikimi gerektirmemesi
e) Yöntemin bilişsel süreçleri ele alması

PSİKOSOSYAL VAKA ÇALIŞMASI

Psikososyal vaka çalışması (psychosocial casework), bireylerin sorunlarını çözebilmek için etkili baş etme stratejileri geliştirmesini sağlayan bir müdahâle yöntemidir. Yöntemde temek olarak bireylerin dış çevreleriyle (aile, okul, iş, kültür, toplum vb.) ilişkileri analiz edilmekte, bu unsurlarla nasıl bağlantılar kurduğu anlaşılmakta ve bu ilişkilere bakılarak kişiliklerinin nasıl geliştiğine ilişkin bir “içgörü” oluşturulmaktadır. Sosyal hizmet uzmanının sağladığı güvenli iletişim ortamıyla birey hayatını gözden geçirmekte ve geçmiş yaşantıları üzerinde duygusal ve bilişsel paylaşımlarda bulunmaktadır. Bu paylaşımlar kişinin kendisine, yaşamına ve sorunlarına ilişkin bir içgörü geliştirmesini mümkün kılar.

“Vaka çalışması her zaman psikososyal bir tedavi yöntemi olmuştur. Çünkü yöntem, işlevsizliğin hem içsel psikolojik hem de dışsal sosyal nedenlerini karşılıklı incelemekte ve bireyi sosyal ilişkilerinde daha yeterli düzeyde işlev görmesi için yetkin hâle getirmektedir”. Psikososyal müdahale yönteminin temelinde, dışsal baskılara verilen içsel tepkilerin (baskı ‐> stres) etkileşimleri vardır. Bu etkileşimlerin müracaatçının belirli durumlara verdiği yanıtlara etkisini sosyal hizmet uzmanının anlaması gerekmektedir.

Kuramların yöntemin başvurduğu önemli kavramlarını şöyle sıralayabiliriz:
Geçmişin bugüne etkileri
Savunma mekanizmaları
Bilinçdışı ve bilinçdışının eylemlerimize ve yanıtlarımıza yaptığı etkiler.

Kişilik kuramı id, ego ve süperego arasındaki bilinç dışı dengeleri ve çatışmaları açıklayan Freudyen ilkelere dayalıdır. Kişiliğin yapısını oluşturan bu bileşenler, bireylerin gelişiminde farklı dönemlerde oluşmakta olup karşılıklı etkileşim hâlinde çalışmaktadırlar. Kişilik yapısı ve bileşenleri, beynin belirli bölgelerinde bulunan gerçek fiziksel yapılar olmayıp bireyin davranışını harekete geçiren, kişiliğindeki çeşitli süreçlerin ve güçlerin etkileşimlerini betimlemek için kullanılan soyut kavramlardır.

İd; kalıtımla gelen, doğuştan var olan ve ruhsal enerjinin kaynağını oluşturan kişiliğin ilkel bileşenidir. İd, biyolojik özellikle dürtüsel davranış kalıplarını içerir. Yeme, içme, cinsellik, saldırganlık gibi. İd, içsel dürtülerine doyum bulma çabası içerisinde hareket eder. Ego, haz alma ilkesi yerine gerçeklik ilkesine göre hareket eder. Ego; gerçekçi, mantığa uygun, akılcı bir biçimde davranan; gerçek dünyayla temas ederek bilinci kontrol eden kişilik parçasıdır. Süperego, toplumun ve ailenin kurallarını temsil ettiği için kişiliğin ahlaki, yargısal ve vicdan yanını oluşturur. Süperego, egonun ahlaki kurallar ve değerler doğrultusunda hareket etmesine çalışarak mükemmel olmak ister. Bu nedenle, süperego ideal ve kusursuz olma ilkesine göre çalışır.

Freud’un yapısal kuramına göre, sağlıklı bir kişilik gelişimi için egonun gerçeklik ilkesi çerçevesinde hareket ederek yönetim görevini üstlenmesi, idin ve süperegonun istekleri arasındaki uzlaşmayı sağlayarak bireyin gereksinimlerine akılcı biçimde doyum yolları bulması gerekir. Böylece ego, id ile süperego arasında denge sağlayacak ve uyumlu bir kişilik ortaya çıkacaktır.

Kişi kendisini tehdit altında hissettiğinde, kişilik; inkâr, yansıtma, akılcılaştırma ve aktarım gibi savunma mekanizmaları geliştirir. Psikososyal vaka çalışması yönteminin değerlendirme aşaması bireyin ego güçleri üzerinde durur. Stres veya anksiyete yaratan durumlarla ne ölçüde baş edilebildiği belirlenir. Bu değerlendirme müdahalenin odağını belirler. Psikososyal yöntemi kullanan sosyal hizmet uzmanının öz farkındalığının gelişmiş olması gerekir. Ancak bu sayede uzman, kendi savunma mekanizmalarını kullanarak müracaatçının yaşantısını aktarmasına engel olacak ya da müracaatçıyı hatalı değerlendirecek davranış ve tutumlardan uzak durabilir.

Değerlendirmede mevcut durumu içinde kişiyi tanımaya vurgu yapılır. Kişinin içsel ve dışsal dünyalarının sistematik bir analizi yapılır. Değerlendirme süreci şu ögeleri içerir:
Sorunun ne olduğunu anlama
Soruna katkıda bulunan şeyleri belirleme
Neyin değiştirilebilir veya düzeltilebilir olduğunu belirleme

Sürdürme tekniğinde sosyal hizmet uzmanı, bireyin durumuna ilgi gösterir; duygusal ve pratik destekler önerir. Aslında kurulmuş olan mesleki ilişkinin sağladığı güvenli ortam yoluyla bireyin konuşmasına, düşünmesine, yansıtmasına ve durumuyla ilgili planlar yapmasına olanak tanınmaktadır. Bu çerçevede sürdürmenin bir tür “konuşma ilacı” olduğunu belirtebiliriz. Kuşkusuz bu tekniğin kullanımı hem sözlü hem de sözsüz iletişim becerilerinin geliştirilmiş olmasını gerektirir.

Düzeltmede bireylerin, ego güçleri geliştirilmekte ve baş etme yetenekleri dış çevrenin yarattığı baskılara uygun yanıtlar verecek düzeyde artırılmaktadır. Düzeltme tekniğinin kullanımı sosyal hizmet uzmanı için sürdürme tekniğine göre daha zor olabilir. Bu zorluk müracaatçılar için de geçerlidir. Bu teknikte, kişilerin kendilerine ve dünyaya ilişkin algılarının gözden geçirilmesi ve değiştirilmesi yapılmaktadır. Düzeltme tekniği ile bireyin kişiliğinde var olan ama farkında olunmamış güçlerine ilişkin içgörü geliştirmesi sağlanmaktadır.

Düzeltme tekniği kullanan sosyal hizmet uzmanı şunlara başvurmaktadır:

• Bireyin öz farkındalığını artırmaya yarayan geri bildirime dayalı iletişim kurma
• Duygu ve düşünce kalıplarını göstermek için yüzleştirme yapma
• Geçmişle bugün arasındaki bağlantıları açığa çıkartma

Sürdürme veya düzeltme tekniklerinin kullanımı müracaatçının durumuna, baş etme becerilerine ve ego güçlerine bağlı olarak değişebilmektedir. Önceden belirttiğimiz gibi, bu tekniklerin kullanımına ilişkin bir şablon ya da çerçeve çözüm yoktur. Bununla birlikte müdahalede hangi teknik kullanılırsa kullanılsın niyet aynıdır:

• Davranışlarının kökenleri hakkında bireylerin içgörü geliştirmesini sağlamak
• Kullanılan savunma mekanizmalarını göstermek
• Değişim sağlamak için gerekli adımları keşfetmek

Müdahalenin temel amacı bireyde olumlu değişimler sağlamak olsa da bu her zaman doğrusal bir çizgide gerçekleşmez. Psikososyal müdahaleden yararlanan bireyler, belirli konularda takılabilmekte veya gerileme (regresyon) yaşayabilmekte, sosyal hizmet uzmanının ilerleme için desteği gerekebilmektedir.

Sürdürme ve düzeltme teknikleri hayat hikâyesi çalışması sürecinde kullanılabilmektedir. Süreci şöyle sıralayabiliriz:

• Sürdürme aşamasında, sosyal hizmet uzmanı müracaatçının önceden bastırmış olduğu duygularını aktarması için geçmiş olayları dökmesini ister.
• Birey anlattıkça duyguları da yeniden canlanır ve dillenerek ortaya çıkar.
• Süreçte bilgi desteği sağlanarak geçmiş olaylara ilişkin yetersiz algıların yeniden gözden geçirilmesi sağlanır.
• Uzman desteğiyle geçmiş olaylara daha gerçekçi ve akılcı açıklamalar getirilir.
• Ardından bireylerin sorunlu algılanan davranışlarının düzeltilmesine geçilir.
• Bunu gerçekleştirecek olan bireydir.

Psikososyal vaka çalışması yönteminde sonlandırma için müracaatçının sorunlarıyla ilgili içgörü geliştirmesi beklenir. Sosyal hizmet uzmanının yardımıyla kişinin ilerleme kaydetmesi sağlanır ve bu başarıldığında müdahalenin sonlandırılması aşamasına geçilir. Sonlandırma aşamasına geçildiğinde, bireyle yapılan düzenli görüşme seanslarının aralığı genişlemeye başlar. Bu sürede bireylerin kişisel yaşamlarını bağımsız olarak daha fazla kontrol altında tutmaları beklenmektedir.

Psikososyal yöntemde son değerlendirme ise güçlükleri olan bir aşamadır. Yapılandırılmış bir çalışma çerçevesi ve zaman çizelgesi olmadığı için müdahalenin değerlendirme ölçütlerini basitçe ortaya koymak mümkün değildir. Görev merkezli veya davranışçı yöntemden farklı olarak psikososyal yöntemde hedefler daha az somuttur.

KRİZE MÜDAHALE

Krize müdahale Amerikalı psikiyatrlar tarafından geliştirilmiş önleyici bir uygulama yöntemidir. Krize müdahale kısa süreli bir yöntemdir. Her krizin tetikleyicileri vardır. Tetikleyiciler genelde krizin asıl nedeni olmazlar. Krize müdahale yöntemi sosyal hizmette baskı karşıtı uygulama yaklaşımı ile bağlantılıdır. Şok, inkâr, pazarlık, kızgınlık /öfke, depresyon ve uyum süreçleri kriz yaratan yaşam olaylarına bireylerin verdikleri tepkiler dizisidir. Bu dizi her zaman aynı sırada da ilerlemeyebilir.

Kriz durumundaki kişi kendisini çok çaresiz hisseder, büyük bir sıkıntı yaşar. Artık hiçbir şeyin değişmeyeceğini düşünür. Kişi kendisini adeta kapana kısılmış hisseder. Kuramsal olarak incelediğimizde krizler iç ve dış değişikliklerin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. İç değişiklikler bir hastalık veya travmanın ardından ortaya çıkan değişiklikleri; dış değişiklikler ise bir kişinin kaybı veya uyum kapasitesini aşan değişikliklerdir. Ayrıca çevre şartları ve bireyin krize yatkınlığı da krizin gelişmesinde etkili olabilmektedir. Krizler ve bu sürede yapılan krize müdahale genelde en çok 6 hafta sürmektedir.

Temelde krizler iki boyutta ele alınmaktadır:

1. Travmatik krizler
2. Gelişimsel krizler (değişim krizleri)

Travmatik krizler bir anda ortaya çıkan, acı veren; ruhsal durumu, sosyal işlevselliği ve kişinin güvenliğini tehdit eden yaşantılardır. Bir yakının ani ölümünü, hastalık tanısı almayı, bir özrün oluşmasını, trafik kazalarını ve doğal afetleri travmatik krizlere örnek verebiliriz. Travmatik krizlerde süreç 4 dönemden oluşur. 4‐6 hafta arasında sürer.

• 1. Dönem: Şok
• 2. Dönem: Tepki
• 3. Dönem: İşlem
• 4. Dönem: Yeniden uyum

Yaşam değişikliği krizleri olarak da adlandırdığımız gelişimsel krizler, yaşama ait olan ve kişi tarafından olumlu olarak yaşanan durumlardır. Ana‐baba evinden ayrılma, evlenme, hamilelik, çocuk sahibi olma, taşınma, emeklilik gibi yaşam olayları gelişimsel krizlere örnek olabilir. Bu krizler de 6 haftaya kadar olan sürede ortaya çıkmakta ve yine 4 döneme ayrılmaktadır.

• 1. Dönem: Sorunla/durumla karşılaşan kişi artan gerginliğine karşı duygusal dengesini yeniden kurmak için alışageldiği sorun çözme yöntemlerine başvurur.
• 2. Dönem: Bu dönemde alışılagelen sorun çözme yöntemlerinin başarısız olduğu, tehdidin sürdüğü, gerginliğin daha da artarak yetersizlik duygularının ortaya çıktığı dönemdir. Birey dağılma yaşar.
• 3. Dönem: Bu dönemde, sorun çözme konusunda başarısızlık sürmektedir. Gerginlik artmıştır. Bu ise acil ve yeni sorun çözme yollarının harekete geçirilmesi için bir uyaran oluşturur. Bütün iç ve dış kaynaklar kullanılır. Bunun sonunda bazen krizin üstesinden gelinir. Ulaşılmaz görünen amaçların bir kısmından vazgeçilir, teslimiyet duygusu yaşanır. Bir tür kaçınma davranışı seçilir.
• 4. Dönem: Bu dönemde sorun devam etmektedir, çözümlenmektedir. Eğer giderek artarsa kriz tablosu gelişebilir. Bu dönemde gerginlik katlanılamayacak ölçüdedir. Kişilikte dağılma şiddetle kendini gösterebilir. Davranış bozuklukları, örneğin; antisosyal, saldırgan davranışlar, depresyon, gerginlik, intihar vb. sorunlar oluşabilir. Eğer sorun çözülmüş ise bu sorunlar yaşanmaz ve kişi yeniden uyum sürecine girer.

Krize müdahale yöntemi, kriz durumundaki bireylerin duygularını aktarma, rasyonel düşünme, karar verme ve yeni baş etme becerileri geliştirme ihtiyaçlarını karşılamaya yönelir. Kriz bir süreçtir ve zamanla sınırlıdır (en çok 6 hafta) Sosyal hizmet uzmanı bireyin öncelikle güvenliğini sağlar. Ardından krizin duygusal etkileri tanımlanır. Daha sonra krizin etkilerinden uzaklaşmak için hangi baş etme araçlarından yararlanılabileceği üzerinde çalışılır.

Kriz olgusunun değerlendirmesinde krizi tetikleyen durum üzerinde çok durulmaz. Neden sorusu sorularak neyin yanlış gittiği sorgulanmaz. Bunların yerine bireylereşu hususlarda yardımcı olunur:

• Başlarına gelenleri anlamalarına
• Bunlara nasıl yanıt vereceklerine
• Kendilerini nasıl hissettiklerini paylaşmalarına
• Geçmişte hangi etkili baş etme mekanizmalarını kullandıklarını bulmalarına
• Sahip oldukları sosyal destek ağlarından nasıl yararlanacaklarına. Kriz olgusunun değerlendirmesinde sosyal hizmet uzmanları özellikle bireyin sosyal konumunu dikkate almalıdır.

Sonlandırmanın sonuncu ya da sondan bir önceki görüşmede başlamasında yarar vardır. Krize müdahale yönteminin en hassas yönü, sosyal hizmet uzmanının birey üzerindeki gücünün bireyi güçsüzleştirme olasılığıdır. Yöntemin diğer hassas yönü, bireyin “içsel” psikolojik süreçlerine aşırı vurgu yapma olasılığıdır.

Uygulama Süreci

• Güvenliği sağla
• Duygusal etkileri tanımla
• Başetmeyi artır

1. Aşağıdakilerden hangisi psikososyal vaka çalışması ve krize müdahale yöntemlerinin ortak özellikleri arasında yer almaktadır?
a) Duyuşsal süreçlere ağırlık verilmesi
b) Kısa süreli olması
c) Uzun süreli olması
d) Ölçülebilirliğinin kolay olması
e) Değerlendirme ve müdahalenin ayrımının güç olması

2. İçgörü aşağıdaki müdahale yöntemlerinin hangisinin anahtar kavramıdır?
a) Sorun odaklı yöntem
b) Psikososyal vaka çalışması yöntemi
c) Krize müdahale yöntemi
d) Görev merkezli yöntem
e) Davranışçı yöntem

3. Aşağıdaki müdahale yöntemlerinden hangisi insanların belirli davranışları neden yaptıklarını anlamalarını sağlamaktadır?
a) Görev merkezli vaka çalışması
b) Çözüm odaklı vaka çalışması
c) Psikososyal vaka çalışması
d) Krize müdahale yöntemi
e) Davranışçı yöntem

4. Aşağıdakilerden hangisi psikososyal vaka çalışması yönteminin üzerinde durduğu temel konular arasında yer almaz?
a) Geçmişin bugüne etkileri
b) Savunma mekanizmaları
c) Bilinç dışı eylemler
d) Gözlenebilir davranışlar
e) Kayıp yaşantıları

5. Aşağıdakilerden hangisi gerçekçi, mantığa uygun, akılcı bir biçimde davranan, gerçek dünyayla temas ederek bilinci kontrol eden kişilik parçasıdır?
a) Mizaç
b) İd
c) Ego
d) Karakter
e) Süperego

6. Aşağıdakilerden hangisi bir kişinin kendisini tehdit altında hissettiğinde öncelikli olarak kullandığı savunma mekanizmaları arasında yer almaz?
a) İnkâr
b) Yansıtma
c) Akılcılaştırma
d) Kabullenme
e) Aktarım

7. Aşağıdakilerden hangisi psikososyal vaka çalışması yönteminin değerlendirme aşamasının temel odağı için doğrudur?
a) Bireyin sorununun toplumsal nedenleri araştırılır.
b) Bireyin ego güçleri üzerinde durulur.
c) Bireyin stres karşısında geliştirdiği davranışlar gözlemlenir.
d) Bireyin kültürel özellikleri analiz edilir.
e) Bireyin aile özellikleri incelenir.

8. Aşağıdakilerden hangisi kriz durumundaki kişinin tepkileriyle ilgili olarak doğru değildir?
a) Kendini çaresiz hissetme
b) Yoğun sıkıntı yaşama
c) Hiçbir şeyin değişmeyeceğini düşünme
d) Duygu odaklı savunma mekanizmaları kullanma
e) Hızlı karar verme

9. Travmatik krizlerin ortalama süresi için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) 4‐6 hafta
b) 6‐12 hafta
c) 8‐16 hafta
d) 12‐16 hafta
e) 12‐20 hafta

10. Gelişimsel krizler için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Bir anda ortaya çıkabilir.
b) Uzun süren şok dönemi vardır.
c) Geçmiş yaşantılara takılma yaşanır.
d) Ruhsal işlevler bozulur.
e) Olumlu olarak yaşanan durumlardır.

11. İlk görüşmede aşağıdaki durumlardan hangisi olamaz?
a) Sosyal hizmet uzmanı doğrudan yaşanılan sorunlara dair yorum ve önerilerde bulunmuştur.
b) Sosyal hizmet uzmanı yaşanılan durumu anlamaya yönelik açık uçlu sorular sormuştur.
c) Sosyal hizmet uzmanı yaşanılan durumu anlamaya yönelik kapalı uçlu sorular sormuştur.
d) Sosyal hizmet uzmanı ve müracatçı arasında mesleki ilişki kurulmuştır.
e) Müracaatçının içinde bulunduğu durum anlaşılmaya çalışılmıştır.

12. Aşağıdakilerden hangisi tanışma/bağlantı kurma aşamasında yapılır?
a) Çözümler uygulanır.
b) Sorun ve gereksinimler ele alınır.
c) Müracaatçı yaşadığı durumla ilgili olarak yargılanır.
d) Çözüme ilişkin davranışlar ele alınır.
e) Sempatik ilişki kurulur.

13. Ön değerlendirme aşamasında aşağıdakilerden hangisi görülmez?
a) Hizmet edip etmemeye karar verilir.
b) Kaynaklar ele alınır.
c) Empatik ilişki kurulur.
d) Sadece kapalı uçlu sorular sorular.
e) Gerekirse ev, iş yeri ziyareti yapılır.

14. Her bir görüşmeden/mülakattan sonra sosyal hizmet uzmanının yapacağı değerlendirmede aşağıdakilerden hangisi yer almaz?
a) Belirlenen gündemin ne ölçüde ele alınıp alınmadığı
b) Müracaatçının soruna yönelik davranışları
c) Son değerlendirme sürecine girme
d) Müracatçının duygusal yönü
e) Müracaatçının fiziksel görünümü

15. Ön değerlendirme süreci için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
a) Bireyselleştirilmiş yardım müdahalesi için temel oluşturur.
b) Sorunların, insanların, durumların ve bunların birbirleriyle karşılıklı ilişkilerini anlayan süreçtir.
c) Belirli bir soruna veya meseleye etki eden değişkenlerin mikro, mezzo ve makro açılardan incelenmesi ve belirlenmesi sürecidir.
d) Farklılıklar ele alınır.
e) İzleme ve takip çalışmasına karar verilir.

16. Aşağıdaki soru türlerinden hangisinin ön değerlendirme aşamasında kullanılması tercih edilir?
a) Kapalı uçlu sorular
b) Açık uçlu sorular
c) Dolaylı sorular
d) Duyguları açığa çıkaran sorunlar
e) Keşfedici sorular

17. Aşağıdakilerden hangisi içerik tepkisinin özelliklerindendir sayılmaz?
a) Müracaatçının söylediklerine verilen tepkidir.
b) Sosyal hizmet uzmanı müracaatçıyı dinlerken zaman zaman araya girerek onun söylediklerini aynen tekrarlar.
c) Bir anlamda ayna tepkisidir.
d) Müracaatçının söylediklerini sosyal hizmet uzmanı kendi cümleleriyle kısaca özetler.
e) Müracaatçının konuşmasına devam etmesi konusunda cesaretlendiren tepkidir.

18. Aşağıdakilerden hangisi planlama basamağında yer almaz?
a) Performans, standartlar ve koşullar ortaya konmaz.
b) Müracaatçıya yönelik uygulama planı hazırlanır.
c) Sorunlarının tanımı yapılır.
d) Zaman çerçevesi belirlenir.
e) Öncelikler belirlenir.

Bireylerle sosyal hizmet uygulamasının bazı temel amaçları vardır. Bunlar:

• İnsanların uyum kapasitelerinin geliştirilmesi
• Bireyin içsel sorunları saptamak, anlamak ve çözüm getirmek
• Bireyi güçlendirmek
• Sorunları önlemek
• İçsel kaynaklar geliştirmektir.

Sosyal kişisel çalışma ilişkisinin yedi ilkesi, uygulamada sosyal hizmet uzmanının rolünü ve sorumluluklarını tanımlamanın yollarından birisidir.

• Bireyselleştirme
• Duyguların Amaçlı Olarak İfade Edilmesi
• Duyguların Kontrol Edilmesi
• Kendi Kaderini Tayin Hakkı
• Kabul Etme
• Yargılayıcı Olmayan Yaklaşım
• Gizlilik

Sosyal hizmet uzmanı, planlı değişim sürecinde müracaatçının sosyal işlevselliğine engel olan dışsal faktörleri keşfetmeyi amaçlar. Bireylerle sosyal hizmet uygulamasının temel amaçlarından birisi, içsel kaynaklar geliştirmektir. Bireylerle sosyal hizmet uygulamasının temel amaçlarından birisi; bireyin içsel sorunlarını saptamak, anlamak ve onlara çözüm getirmektir. Bireylerle sosyal hizmet uygulamasının temel amaçlarından birisi sorunları önlemektir.

Son değerlendirme, amaçlara ve hedeflere ulaşmak için kullanılan araçları gözden geçirmeyi içerir. Son değerlendirme; sosyal hizmet uygulaması sonucunda ortaya çıkan olumlu, olumsuz ve hesaba katılmayan çıktıları tanımlamaya yardımcı olur.

Mesleki ilişki müracaatçının sorunlarının tespit edilmesi, çözüm için değerlendirme ve plan yapılması, müracaatçı ve uzmanın beraber sorunların çözümüne yönelik çalışması ve nihayetinde sorunların çözülmesi veya en azından müracaatçının sorunlarını çözecek kapasiteye ulaşması ile son bulur. Sonlandırma aşaması, mesleki ilişkinin sonlandırıldığı aşamadır.

1. Aşağıdakilerden hangisi müdahale sürecinde olması gerekenlerden birisi değildir?
a) Müdahale, müracaatçı ve uzmanın beraber karar verdikleri hedeflerle başlar.
b) Uzmanın müdahaledeki temel amacı müracaatçının stresini, işlev bozukluğunu azaltmak; müracaatçının rahatlığını, memnuniyetini ve öz farkındalığını arttırmaktır.
c) Durumun nasıl değiştirileceğine odaklanıldığı aşamadır.
d) Belirlenen gündem ve hedefler üzerinde çalışılır.
e) Müracaatçıya yönlendirilme yapılır.

2. sosyal hizmet uzmanı, vakaya davranış kontrolü konusunda neler yapabileceğini anlatırken hangi teknikten yararlanır?
a) Model olma
b) Yansıtma
c) Dolaylı imada bulunma
d) Özetleme
e) İçerik tepkisi verme

3. sosyal hizmet uzmanının müdahale aşamasında yapmış olduğu uygulamalardan birisidir?
a) Sorunların konuşulması
b) Müracaatçının davranış değiştirme konusunda cesaretlendirilmesi
c) Sorunların kimlerle ilişkili olduğuna karar verme
d) Farklılılar boyutundan planlamanın yapılması
e) Müracaatçıya yönelik uygulama planının hazırlanması

4. sosyal hizmet uzmanı müracaatçısına sonlandırmayı ne zaman hatırlatır?
a) Müracaatçı görüşmelere gelmeyince
b) Hedeflerden vazgeçilip yeni çalışma için zaman belirlendiğinde
c) Sadece duygular ile çalışmaya karar verilince
d) Planlı değişim sürecinde beklenen hedef ve amaçlar gerçekleşince
e) Sosyal hizmet uzmanı vakayı bırakınca

5. Planlı değişim sürecine ilişkin değerlendirmede neler ele alınmaz?
a) Yeni bir hizmete gerek duyup duyulmadığı
b) Belirlenen sorun alanlarına yönelik müdahalenin etkililiği
c) Mikro, mezzo, makro düzeyde ve farklılık boyutu ile problem, gereksinim, güçlü yön tanımları
d) Planlı değişimin odak noktasını oluşturmak için zayıf yönler ve başarısızlıklar
e) Problemlerin önceliklerine göre sıralanıp gereksinimler şeklinde ifade edilmesi

6. Müracaatçının sosyal işlevselliğinin artırılmasına yönelik çalışmalardan aşağıdakilerden hangisi yapılmaz?
a) Güçlü yönlerinin keşfi
b) Çocuğu ile olumlu ve etkili iletişim kurması
c) Suçluluk duygusunun azaltılması
d) Çeşitli toplumsal kaynaklarla bağlantılandırma
e) Grup terapisi çalışmasına dâhil etme

7. Son değerlendirme aşamasında aşağıdakilerden hangisi ele alınmamıştır?
a) Uygulamadan alınan sonuçlar
b) Kurum amirinin çalışmaları
c) Uygulamanın nasıl gittiği
d) Hangi tenik ve yöntemlerin işe yarayıp yaramadığı
e) Sosyal hizmet uzmanının yetkinliği

8. sonlandırma aşamasında aşağıdakilerden hangisi olmamıştır?
a) Değişimin sağlamlaştırılması üzerine konuşma ve değerlendirmeler
b) Müracaatçıyla bağlantıyı kesme
c) Yeni amaç ve hedefler belirleme
d) Değerlendirilme konularının ele alınması
e) Gereksinimlerini ne ölçüde karşıladığı

9. “Bireylerle sosyal hizmet kapsamında müracaatçı ve sosyal hizmet uzmanı arasında temel ilkelere dayalı olarak kurulan yardım edici duruma…….denir.” cümlesinde boşluğa denk düşen ifade aşağıdakilerden hangisidir?
a) Mesleki ilişki
b) Gizlilik
c) Sosyal inceleme
d) Planlı değişim süreci
e) Sosyal işlevsellik

10. Aşağıdakilerden hangisi sosyal hizmet uygulamasının temel amaçlarından değildir?
a) İnsanların uyum kapasitelerinin geliştirilmesi
b) Bireyi güçlendirmek
c) Bireyin sadece içsel sorunları saptamak, anlamak ve çözüm getirmek
d) Sorunları önlemek
e) İçsel kaynaklar geliştirmek

Sosyal Çalışmacı Ünvan Değişikliği Sınavı Konular ve Çıkmış Sorular 46